helbesten Ehmedê Xanî

موضوع: helbesten Ehmedê Xanî الأحد سبتمبر 19, 2010 11:49 am

Mem U Zin

helbesten Ehmedê Xanî Ehmedixan5rp

Sernameyê name, namê Ellah
Bê nam
ê wî natemam e wellah

Ey metle'ê husnê 'iŞqibazî
Mehbûbê heqîqî û mecazî

Namê te ye lewhê nameya 'iŞq
Ismê te ye neqŞê xameya 'iŞq

Bê neqŞê te, neqŞê xame xam e
Bê namê te, name natemam e

Namê te ye sahibeytê meqsûd
Fihristê mukatebatê mehmûd

Medmûnê muraselatê la-reyb
Meshûdê mukasefatê bi-l-xeyb

Mehbûbê qulûbê men lehu l-qelb
Qelban tu dikî bi ba xwe ve celb

Me'sûq tu yî, bi fexr û naz î
'AŞiq tu yî, lêk bêniyaz î

Mutleq tu mufîd û mustefad î
BêŞubhe murîd û hem murad î

Nûr î tu di husn-i rûyê dildar
Nar î tu di qelbê 'aŞiqê zar

Şem' î, ne ji qismê nûr û nar î
Şems î, ji 'eyan tu perdedar î

Genc î tu di nêv tilismê 'alem
Kenz î tu 'eyan ji ismê adem

Ev 'alem û ademî û meshûd
Ev mumkin û masiwayê mewcûd

Hemiyan bi te ye mudare û debr
Feyyadê riyadê xelq û we-l-emr

Emrê te bi lefzê »kun« du 'alem
Mewcûd kirin, xered çi adem

Adem bi xwe yek ji herdiwan e
Yek herf e ji emrê »kun« fe-kane

Ew herf, heqîqeta muheqqeq
Hem emr e bi qudreta te hem xelq

Esbah muressem in ji nasût
Erwah muwessem in ji lahût

Ev rûh û cesed bi cebr û ikrah
Tezwîc bûyîn bi emrê Ellah

Nasûtî egerçi rengsefal e
Lahûtî ji pertewa cemal e

Herfa ko me gotî, neqŞihûr e
Lê meqsed û me'neya wê kûr e

Zahir te eger numaye suxra
Batin ew e neqŞê xame kubra

Mewcûd e di wî Şehadet û xeyb
MeŞhûd e di wî Şiyadet û 'eyb

Insan bi xwe hem zelam e hem nûr
Adem ji te hem qerîb e hem dûr

Hindî weh ko cinsê 'alemî ne
Ew tabi'ê new'ê ademî ne

Evrenge felek hemî mu'ezzem
Evçende melek hemî mukerrem

Ev karegeha 'ezîm û dewwar
Ev baregeha bedî' û seyyar

Evçende zemîn digel 'enasir
Evrenge 'ered digel cewahir

Evçendehe ni'met û nefa'is
Evrengehe me'kel û melabis

Evçendehe mudde'a û metlûb
Evrengehe musteha û mehbûb

Heywan û me'adin û nebatat
Metlûb û meqasid û muradat

Bi l-cumle ji bo me ra li kar in
Fi l-cumle ji bo me ber di bar in

Heqqa ko te xweŞ nizam û rewneq
Tertîb kirin ji bo me el-heq

Em xafil û 'atil û gunehkar
Mayîne di qeydê nefsi emmar

Nînin me di qelbî fikr û zikrek
Nakin bi zebanî hemd û Şikrek

Xanî ko nehin bi qelbî zakir
Barî bide wî zebanê Şakir

* * * * *
Ey Şukrê te cewhera zebanî
Wey zikrê te seyqela cenanî
Ey wahidê bêŞerîkê yekta
Wey wacidê bênezîr û hemta

Ey baqiyê bêzewalê da'im
Wey hadiyê bêfenayê qa'im

Ey xaliqê erd û 'asimanan
Wey xaliqê cumle ins û canan

Mulk û melek û felek bi carek
Bi l-cumle te çêkirin tebarek

Şubhaneke kulle ma xeleqte
Ehsente fe-keyfe ma feleqte

Herçî ko te çêkir ey nikûkar
Heryek di hedê xwe da sezawar

Ev neh sedefê di pirmirarî
Dirrê di sefîd, sefaf û tarî

Heft di miŞalê durrê xeltan
HerŞeŞ cihet û çihar erkan

Hersê weledê di pirmewalîd
Xebra û sema digel meqalîd

Lewh û qelem û sewabit û 'erŞ
Heywan û nebat û me'den û ferŞ

Zahir kirin ev qeder sena'i'
Peyda kirin ev qeder beda'i'

Heryek ji 'edem kirin te peyda
Ibda' kirin te bê heyûla

Fi l-cumle çi ewwel û çi axir
El-qisse çi mu'min û çi kafir

Her yek ji te ra we bûne mezher
Ewreng di wan tu bûyî mudmer

Bê husn-i te nîne wan wucûdek
Bê nûr-i te nîne wan numûdek

Hikmet ew e batinî û zahir
Qudret ew e xa'ibî û hadir

Nînin te tecezzu' û temekkun
Emma we di wan dikî tewettun

Goya hemî cismek in tu can î
Goya hemî sehrek in tu xan î

Husna te ye zîneta hebîban
ReŞka te ye xîreta reqîban

Meyla te ye 'aŞiqan dikêŞit
Derdê te ye dil ji ber diêŞit

Şîrîn te kire Şekir li Perwîz
Ferhad ji rengê eskê xwînrîz

Leyla te kire bela li Qeysî
Ramîn bi te ram bû li Weysî

Yûsif te çira numa Zuleyxa
Wamiq te kusa gihande 'Ezra

Şêxê weko pênce hec bijarî
Dîn kir te ji bo keça kufarî

Nîlûfer nazperwerî kir
Ew jî te li mihrê muŞterî kir

Balayê bilind te daye ser wan
Pabendê bela te da tezer wan

Sorgul te kirin ji xar peyda
Bilbil te kirin hezar seyda

XweŞrengî te da giyayê sorgul
XweŞdengî te da newayê bulbul

Ronahî te da serê Şemalan
Perwane kirin bi Şewqê talan

Mehbûb te çêkirin di dilkeŞ
Meczûb te pê kirin musewweŞ

Ev 'iŞq û mehebbeta di dil da
Ev zulf-i ŞelaŞilê di mil da

Aya ne te çêkirin muqabil
Heryek te bi hev kirin mu'adil

Ayîne te çêkirin mukerrer
Husna xwe di wan te kir musewwer

Ayîne li pêŞ-i tûtiyan girt
Davik te li pêŞ-i kûviyan girt

Ayîne ji wan we ye ko av e
Ew 'ekis ji wan we ye ko tav e

NeqŞê te dibînin ew di avê
Nakin hezerê ji av û davê

Lebtesne teleb dikin zelalî
Wî dane û dam û zulf û xalî

Meqsûd ko bû ji pêŞ ve hadir
Dê qesd bikin cemî'ê nazir

Tûtî bi xwe ma Şekir dirêjin
Herçî dibihên ewî dibêjin

Wê meqsedê muxteser dibînin
Pabend dibin gelek dimînin

Meqsûd û muradê dil tu Şa yî
Emma tu tudillu men teŞa'î

Herçî te divê bibî delalê
Pabend dikî bi zulf û xalê

Herçî ko tu bînî ser hîdayet
Vê ra Bekirî bikî 'înayet

Hadir wî dibî meqamê me'lûm
Ger xadim e wî digêrî mexdûm

Bê secde te ey cenabê me'bûd
Adem kire qiblegah û mescûd

'Îsa kusa gihande ewcan
Aya bi çi te hebande ew can

Dersa ko bi xef te gote Idrîs
Elbet diçû meqamê teqdîs

Iblîsê, feqîrê bêcinayet
Hindî te hebû digel 'inayet

Her roj-i dikir hezar ta'et
Lewra ko te da wî istita'et

Wî secde nekir li xeyrê me'bûd
Gêra te ji ber derê xwe merdûd

Yek secde nebir li pêŞê exyar
Qehra te kire muxellide n-nar

Elqisse ji hikmeta te agah
Ferdek me nedî tebareke l-lah

'Irfan-i teleb di Şahibê idrak
Derheqqê te gote »ma 'erefnak«

Xanî bi nezaniya xwe derheq
Gumrah bibit ne dûr e el-heq

Illa ko meger mu'în Xwida bit
Ya rahiberê wî Mustefa bit

Ya reb bi heqqê Mustefa kî
Xanî bi xwe ra tu asina kî
* * * * *
Saqî tu ji bo Xwidê kerem ke
Yek cur‘e’ê mey di cam-i Cem ke
Da cam bi mey cihannuma bit
Herçî me irade ye xuya bit

Da keŞf bibit li ber me ehwal
Kanî dibitin muyesser iqbal

Idbara me wê giha kemalê
Aya bûye qabilê zewalê

Ya her wehe dê li ’stiwa bit
Hetta weko dewr munteha bit

Qet mumkin e ev ji çerxê lewleb
Tali‘ bibitin ji bo me kewkeb

Bextê me ji bo me ra bibit yar
Carek bibitin ji xwabê hiŞyar

Rabit ji me jî cihanpenahek
Peyda bibitin me padiŞahek

Şîrê hinera me bête danîn
Qedrê qelema me bête zanîn

Derdê me bibînitin ‘ilacê
‘Ilmê me bibînitin rewacê

Ger dê hebûya me serfirazek
Sahibkeremek suxennewazek

Neqdê me dibû bi Şikke meskûk
Ned’ma wehe bêrewac û meskûk

Herçend ko xalis û temîz in
Neqdên bi Şikkeyê ‘ezîz in

Ger dê hebûya me padiŞahek
La‘iq bidiya Xwidê kulahek

Te‘yîn bibûya ji bo wî textek
Zahir vedibû ji bo me bextek

Hasil bibûya ji bo wî tacek
Elbette dibû me jî rewacek

Xemxwarî dikir li me yetîman
Tînane der ji destê le‘îman

Xalib nedibû li ser me ev rûm
Nedibûne xirabeyê di dest bûm

Mehkûmi ‘eleyhî û se‘alîk
Mexlûb û muti‘ê tirk û tacîk

Emma ji ezel Xwidê wisa kir
Ev rûm û ‘ecem li ser me rakir

Tebe‘iyyet wan egerçi ‘ar e
Ew ‘ar li xelqê namidar e

Namûs e li hakim û emîran
Tawan çi ye Şa‘ir û feqîran

Herçî bire Şîrî destê himmet
Debt kir ji bo xwe bi mîrî dewlet

Lewra ko cihan wekî ‘erûs e
Wê hukim di destê Şîrê rûs e

Lê ‘iqd û sedaq û mehr û kabîn
Lutf û kerem û ‘eta û bexŞîn

Pirsî ji dinê min ev bi hikmet
Mehra te çi gote min ko himmet

Hasil ko dinê bi Şîr û ihsan
Tesxîr dibit ji bo wî insan

Ez mame di hikmeta Xwidê da
Kirmanc di dewleta dinê da

Aya bi çi wechî mane mehrûm
Bi l-cumle ji bo çi bûne mehkûm

Wan girt bi Şîrî sehrê Şuhret
Tesxîr kirin biladê himmet

Her mîrekê wan bi bezlê Hatem
Her mêrekê wan bi remzê Ristem

Bif‘kir ji ‘ereb heta ve gurcan
Kirmancî ye bûye Şubhê burcan

Ev rûm û ‘ecem bi wan hisar in
Kirmanc hemî li çar kinar in

Herdu terefan qebîlê kirmanc
Bo tîrê qeda kirîne amanc

Goya ko li serhedan kilîd in
Her ta’ife seddek in Şedîd in

Ev qulzimê rûm û behrê tacîk
Hindî ko bikin xurûc û tehrîk

Kirmanc dibin bi xwîn mulettex
Wan jêk ve dikin misalê berzex

Cwamêrî û himmet û sexawet
Mêrînî û xîret û celadet

Ew xetm e ji bo qebîlê ekrad
Wan dane bi Şîr û himmetê dad

Hindî ji seca‘etê xeyûr in
Ewçend ji minnetê nefûr in

Ev xîret û ev ‘uluwwê himmet
Bû mani‘ê hemlê barê minnet

Lew pêk ve hemîŞe bêtifaq in
Da‘im bi temerrud û siqaq in

Ger dê hebûya me ittifaqek
Vêk ra bikira me inqiyadek

Rûm û ‘ereb û ‘ecem temamî
Hemiyan ji me ra dikir xulamî

Tekmîl dikir me dîn û dewlet
Tehsîl dikir me ‘ilm û hikmet

Temyîz dibûn ji hev meqalat
Mumtaz dibûn xwidankemalat
* * * * *

Xanî ji kemalê bêkemalî
Meydana kemalê dîte xalî
Ye‘nî ne ji qabil û xebîrî
Belkî bi te‘essub û ‘eŞîrî

Hasil ji ‘inad eger ji bêdad
Ev bid‘ete kir xilafê mu‘tad

Safî Şemirand vexwar-i durdî
Manendê derê lisanê kurdî

Înaye nizam û intizamê
Kêsaye cefa ji boyî ‘amê

Da xelq nebêjitin ko ekrad
Bême‘rifet in, bêesl û bunyad

Enwa‘ê milet xwidankitêb in
Kirmanc-i tenê di bêhesêb in

Hem ehlê nezer nebên ko kirmanc
‘IŞq-i nekirin ji bo xwe amanc

Têk da ne di talib in, ne metlûb
Vêk ra ne muhibb in ew, ne mehbûb

Bêbehre ne ew ji ‘iŞqibazî
Farix ji heqîqî û mecazî

Kirmanc ne pir di bêkemal in
Emma di yetîm û bêmecal in

Fi l-cumle ne cahil û nezan in
Belkî di sefîl û bêxwidan in

Ger dê hebûya me jî xwidanek
‘Alîkeremek, letîfedanek

‘Ilm û hiner û kemal û iz‘an
Şi‘ir û xezel û kitab û dîwan

Ev cins biba li ba wî me‘mûl
Ev neqd biba li nik wî meqbûl

Min dê ‘elema kelamê mewzûn
‘Alî bikira li banê gerdûn

Bîna ve rûha Melê Cizîrî
Pê hey bikira ‘Elî Herîrî

Keyfek we bida Feqiyê Teyran
Hetta bi ebed bimayî heyran

Çi b’kim ko qewî kesad e bazar
Nînin ji qumas-i ra xerîdar

Xasma di vê ‘esrê da ko himyan
Me‘sûq û hebîb e bo me hemiyan

Ye‘nî ji teme‘ dirav û dînar
Heryek ji me ra we bûne dildar

Ger ‘ilm temam bidî bi polek
BifroŞî tu hikmetê bi solek

Kes nakite meyterê xwe Camî
Ranagiritin kesek Nizamî

Weqtê ko me dî zeman e evreng
Fi l-cumle li ser diravî bû ceng

Hez kir me bibîne kîmiyager
Gava ko me dî nebû muyesser

Nisfiyye me pêlekê ‘emel kir
Tesfiyyeê cewher dexel kir

Qelbê me nekir qebûl-i hîle
Qet bo xeredê nebû wesîle

Dîn çû û neket bi dest me dînar
Pasê ji neçarî bûyîne seffar

Sifrê xwe yê xef me eŞkera kir
Qirtasiye bû me lê du‘a kir

De‘wet geriya bi sidq icabet
Bû wasiteê qezayê hacet

Ev pol egerçi bêbeha ne
Yekrû ne û saf û bêbeha ne

Bêhîle û xurde û temam in
Meqbûlê mu‘amela ‘ewam in

Kirmancî ye sirf e, bêguman e
Zêr nîne bibîn sipîdeman e

Sifrê me yê sor e, aŞikar e
Zîv nîne bibîn ko kem‘eyar e

Neqdê me mebêje kembeha ye
Bê Şikkeyê Şahê sehrewa ye

Ger dê bibûya bi erb-i menqûs
Nedima wehe bêrewac û mexsûs

Mehbûb e, bi kes ne namizad e
Lew bextsiyah û namurad e

Qirtasiyeya me bêpenahan
Bê derb-i qebûl-i padiŞahan

Me‘lûl e li ba gelek ‘elîman
Meqbûl e li ba gelek hekîman

Lê hakimê weqt-i me‘rifetnak
Mesmû‘ nekir bi sem‘i idrak

Mîrê ko bi navê Mîrza ye
Mehza nezera wî kîmya ye

Qelbê di zexel dikit bilorî
Polê di dexel dikit filorî

Sed bar hebin filûsê ehmer
Derhal-i dikit bi yek nezer zer

E‘layî dikit bi qehrê edna
Ednayî dikit bi lutfê e‘la

Pasan digirit wekî esîran
Aza dikitin wekî feqîran

Herroj hezar bênewayan
Herlehze bi lutf sed gedayan

Zengîn dikitin bi destê himmet
Hikmet ew e nakitin çu minnet

Ger dê wî nezer bida me carek
Iksîrê teweccuha mubarek

Ev qewl hemî dikirne es‘ar
Ev pol hemî dibûne dînar

Emma nezera wî zêde ‘am e
Lew xas-i nezer ji dil neda me

Ew rehmet xas e bo ‘ewamî
Ya Reb, tu bidî wî her dewamî

AFERİN BO TE

ÎŞweyek da me seher wê periya horî siriŞt
Şefeqê berq û cemalê dil û can suht û periŞt
(beriŞt)

Me nizanî ku melek yane beŞer yane çi bû
(ya perî bû)
Yedê beyda wekî Mûsayê li qetlê vedimiŞt

Ke’betullaha cemalê me dikir çîne tewaf
Xeyberî hatine min xal û xet çember û qiŞt

Ilmê esma me jiber kir di debistanê sifat
Talibê Zatê me, lew min Şemirand baxê BihiŞt

Ademê kamil ezim, bûyî me mescûdê melek
Muddeî ger nebitin secde bi min ha serê xiŞt

Xaniya dê hebitin bê huneran laf û guzaf
Aferîn ber te! Ku ev Şîwe ji bo kes te nehiŞt

HER DINALIM

Her di nalim Şev û rojan, meger ez Eyyûbim ez
Hêstiran her vedimalim, meger ez Yequbim ez

Bigirin dest ji me bêrûn, kul û derdan ku yek in
Wer bi pêçin bi cefayê xwe, ku ez mektûbim ez

Hindekî xem hene daîm li min ew vêk dikevin
Ez nizanim ku bi çav wan çi qewî mehbûb im ez

Xem, telebkarê meye, em xo telebkarê dîyar
Weh tilismê telebim ez, talib û metlûbim ez

Eceb îqbalî ji bo min nihe “ Xanî “ ku li bal
PadîŞahê xem û derdan, wehe ez merxûbim ez

EY DIL

Ey dil, eger bi neqdê can, cinsê giran bihayê zulf
Bigrî, bizan dê ku mecan! Cewherê can fedayê zulf

Xunçeyê tengî hewsele, dil ji rikan bi girt debî
Subhîgehan ku seh di ket lexlexe yê hewayê zulf

MeŞqê diket wek kutuban Rûyê Nigar û Husnê xet
Bende hezar û tiflê dil, hatine ber Melayê zulf

AŞiqê bê ceger meger sebrê ji can û dil di ket
Manîyê gencê meqsede, heybetê ejdehayê zulf

Herserê mû bi sazekî, cilwe diket bi nazekî
AŞiqê îŞqîbazekî, bendî diket belayê zulf

Rom û fireng û hîndîyan, xal û nîsan û xemrîyan
Xencer û Şîr û misrîyan, ceng e li ber liwayê zulf

Tac û tomar û bin perran, le´l û guhar û gewheran
SerxoŞ û dîn û ebteran, reqse digel semayê zulf

Law û rewal û rêspîyan, mîr û wezîr û cundîyan
SerxoŞ û mest û bengîyan, derde ji macerayê zulf

Şêx û mirîd û salikan, Şah û feqîr û malikan
Cust û çeleng û çapikan dilket û bende payê zulf

Ef’a û mar û ejder e, misk û zebad û enber e
Nefxe yê rûhî perwer e, raîheyê hewayê zulf

Bê meyy û bê dewayekî, bê deff û çenk û nayekî
Dîn diketin Melaye kî, cezbe ê dil rubayê zulf

Mîr û mela û mahîran, çendî belîx û Şaîran
„Xanî „ û hindî haziran, dade! ji ber belayê zulf
( derde, ji destê tayê zulf )

Zahidê xelwet niŞîn

Zahidê xelwet niŞîn pabestê kerdarê xwe ye
Tacirê rehlet guzîn derbendê dînarê xwe ye

AŞiqê dîlber hebîn dil dayê dildarê xwe ye
Vî zemanî herkesek bê Şubhe xemxwarê xwe ye

Bê emel tu-j kes meke hîvî eta û himmetê
Bê xered nakeŞîtin qet kes ji bo kes zehmetê

Kes nehîn qet hilgirit barê te ew bê ucretê
Gerçî Îsa bit ku wî fikra ker û barê xwe ye

HoŞîyar bî! dane kî umrê xwe bê hasil telef
Lew ku naket fayde mal û genc û ewlad û xelef

Maceraya “Xidr” û dîwarî yetîmî bû selef
Vî zemanî herkesek mi’marê dîwarê xwe ye

Ca nezerke îbretê pêla ku waqi’ bit sewas
Ger ne bîtin îltifat û mûçe û debr û meaŞ

Cundîyî rimbazî faris nadetin canê belaŞ
Saeta serbazîyê hîvî ji serdarî xwe ye

Xanîya zayi’ me ke weqtê xwe ey nadan! ebes
Bê teleb nabî ji weslê behremend ey bul-hewes!

Saniê Mutleq ku nînin îhtiyacek wî bi kes
Lutf û îhsana Wî jî derheq telebkarê xwe ye

TEXTE DİLBERİ

Îro li textê dîlberî, ya Rebb! Çi Şîrîn esmer e?
Jê nabitin min dil birrî, ew dîlber e, yan dilber e?

Dil gorîya canane ev, hem dîn û hem îmane ev
Hem lutfû hem îhsane ev, hem law û hem gerden zere

Kakul ji ber tacê bi zerr, ta ta wekî perr têne der
Ser eskerê tîpa teter, serdar e yane serwer e

Ya Rebb hebîna reng feleq, horî teteq dagirt Şefeq
Ya belg û netrik, ya wereq, ya qiŞt e,yana çenbere

Ew turre, ya keyso ne ew, zencî ne, ya hindo ne ew
Şutrî ne, ya Şeb‘bo ne ew, ya toxê Şahê sencer e

Ebrû ne yan cotek hîlal, Hindû ne yan nîŞan û xal
Keysû ne yan Hezret Bîlal, meŞxûlê Ellah ekber e

Çav in gello? Ya serxweŞ in, ya kafir in ya dilreŞ in
Bêmar in ew ya nexweŞ in, yan nêrgiz û cadûkher e

Ruxsar e, ya Rebb! Ya qemer, guftar e ya Rebb! Ya guher
Ew qend e ya Rebb! Ya Şeker,ew suhd e yane xebere

Ew rûn e yan gulbergê al, alal e, yan dêma bi xal
Qendîlê Nûra Zulcelal, mir’at e yana mezher e

Dêm, ŞûŞe nûra heqq di nav, dev xunçe ya Şirîn gulav
Rux, sorgula rengîn xunav,xal, misk e,nîŞan Anber e

Lêv in gello? Yaqûtê can, yaqûte,ya qûtê rewan
Ya qutîya durca diran, yan hewza ava kewser e

Ya Rebb xetê reyhanî ye ser sûretê Qur’an’î ye
Yan xatema sultanî ye, mir’at e, yane menzer e

Xal in gello ya fulful in, ew arid in yan sorgul in
Em aŞiqin, yan bulbul in,zîkrê wî werda ehmer e

Ew gerdena Şubhê Şemal, ser çesmeya ava zelal
Qarûreya xemra helal, ya Şîse ye, yan mermer e

Ya Rebb! Qeda zîba ye ev, yan Ke’be ya Îsa ye ev
Yan Mescîdul-eqsa ye ev, yan sidre, yana er’er e

Ya Rebb! Dilê dîwane ye, yan alimê ferzane ye
Yan bulbulê wêrane ye, yan Ûd e,yana mîcmer e

Ew Xanî yê dildade ye, meŞreb ji rengê bade ye
Derdê wî, yarek sade ye, lew her zeîf û rengzer e

DILÊ ŞEYDA

Disan dilê Şeyda ji nû, da îxtîyar perwazî kir
Seydek dîye ber daye dû, meyl û fira Şehbazî kir

Meyla wî mehza hîkmet e, Şeyda wî enqa Şîret e
Teyrê wî bala hîmmet e, lewra teleb efrazî kir

Enqa bi dest kes nakevit, damek divê ew dakevit
Nabit ku xafil rakevit, yê qesdê seyda bazî kir

Şeyyadiya min bû ebes, daîm li min teng bû qefes
Rahet benûm ez yek nefes, min lew bi efxan sazî kir

Saz û semaya suhbetê, govend û çerxa de’wetê
Fikrîme Şekl û qametê, bîr têne mi-b awazî kir

Şeklê mecazî çendek e, Şeyda heqîqî werdek e
Teyxûnê qeyda lê veke behrê, me ber endazî kir

Zincîr dibe teyxûn bitin, cendek li pêsber xûn bitin
Şunqar ne dê mecnûn bitin, uskûf ji çavan bazî kir

Şunqarê çav teyxûnê dil, berdane dû çavên bi kil
Xanî! Ewan gêra xecil, lewra mecaz axazî kir

ENQAYÊ BEQA

Beydayê fena gerçi benim rehguzerimdir
Enqayê beqa hîmmetê hemrahê perimdir

Wehm eylemezem sehmê bela,qewsê felekden
Atilsa, çu destimde tewekkul sîperimdir

Ben baxê Cîhan içre eceb nexlê belayem
BaŞimda bela berg û meŞeqqet semerimdir

Saqî bana îmdadi kilip, fatihê bab ol
Meyxane terîqimde kim evvel seferimdir.

Ben aŞiqê dîdarê ne hacet xemê diwar
Cennet dexi ber perde ê qet’ê nezerimdir

Perwane ê perr soxîte ê Şem’ê qedîmim
Nîranê cehennem Şererê bal û perrimdir

Alam û cefasîle xweŞim ben rehê îŞkin
Xanî! Bana bu yolde, qedem çeŞmê serimdir

ERŞÊ MUELLA

Ey ayîne ê dil bi Cemala Te mucella
Sed sefhe bi yek zerre ji nûra Te mutella

Insan, Te ji bo alemê Kubra kire nusxe
Lew mudxeyekî jê Tu dikî ErŞê muella

Wehdet bi heseb kisretê e’yanê mezahir
Her so bi sifatan diketin keŞfê tecella

Lew muxtelefîl-qewl û emel bûne xelaîq
Kafîr, ji senem bûne bi navê Te tesella

Sirra xwe nîhanî ku Te da Ehmedê Xanî
Ez xeyrê berî Şud, be Ti awerdî tewella

EY WAHIDÊ PÎNHAN

Ey wahidê pînhan ku ji zatê Te ne peyda,
Ev kewn û mekan, erd û sema kûnbedê xedra.

Erwah û ûkûl, Enfûs û E’raz û Cewahîr
Halîn û musewwer, ne Mehell û ne Heyûla

Lewh û Qelem û Kursî û ErŞ, Encum û Eflak
Hem agir û hem ax û hewa,cumleyê esya

Sed qafile mewcûd û peyapey,mutewatir
Her lehze ji Sehra yê edem tên bi temenna

Hin, neqdê fenayê diguhorin bi beqayê
Hin,neqdê wucûda xwe dikin bê bedel îfna

Her yek bi wucûda xwe wucûda Te dixwazin
Bil cumle xirîdarê cemala Te ne heqqa

Lew suphet ê pîra bi hewes talibê Yûsif
Dor hatîye ‘Xanî‘ kelefa rîsê di desta

Ew jî bi meta ê xwe qumasê Te di xwazit
Subhaneke len tu’yîse mîn rewhîke eb‘da

ŞEHIDÊ KERBELA

Leyse fî qelbî sîwake ya hebîbî kulle hal
Her demem xem,hem demem Şud der firaqet mah û sal

Ger benim kanim dilersen,çoktan olmuŞtur helal
Mest û ser xwoŞem ji îŞqê, min nema eql û kemal

Ente fikrî fî, fuadî, Ente rûhî fîl cesed
LeŞkerê xemhayê To,mulkê dilem wêranî kerd

Dade geldim aŞk elinden isterim senden meded
Wan Tetaran kirne talan can û dîn û mulk û mal

Tale xemmî, zade hemmî, Şa’e sirrî fîl mela
TeŞneyê cama wîsalim çûn Şehîdê Kerbela

Yoksa sen dîvane oldun, nêce halin? Ey dila!
Yan ji nû ve îŞveyek da min hebîna çav xezal

Bittû mehcûren hebîbî! Leste mînnî alîmen
Murdem ez derdê fîraqet, xafilî Ez halê men

Can û dilden erzi kildim halimi canane ben
Erzî hala min Tu xafil, qet ne pîrsî erzî hal

Hel lena mîn nî’metîl weslî hebîbî mîn nesîb
Ûfîtadem ber deret bê çare, sergerde,xerîb

Derdê men çok olduxunden ona yoktur hîcç tebîb
Ey tebîbê min dewayê derdê ‘Xanî‘ her wisal

MEDHÎYE Û MERSÎYE-
(PESINNAME Û ŞÎNNAME)

(Der bareyê Muhammed begê BAZÎDê da)

Kanê Muhammed beg gelo? Ka PadîŞahê Serhedan?
Îro ji dil bigrîn dilo! ka PadîŞahê Serhedan?

Îro bi bînin îbretê, axa û xelqê hêŞetê
Kanê xwedanê xîretê,ka PadîŞahê Serhedan?

Mîrê di nêv mîran bi nav, esheb suwarê rim zirav
Bala bilindê perr belav,ka PadîŞahê Serhedan?

Kî, dî we reng zatek Şerîf,erkan û ezmanek letîf
Alem didest wî bû zeîf, ka PadîŞahê Serhedan?

Koma Dimil bû sê hezar,sed Mîrekan vêkra du car
Jêk rakirin,kir tar û mar,ka PadîŞahê Serhedan?

Senceq ji ser qemmê birrî, Bitlîsîya wan jê kirî
Xanê Dimil ker bû, çirrî,ka PadiŞahê Serhedan?

Kanê ezîzê Misrîyan,kanê edûwwê Wanîyan
Kan hevrikê Mahmûdîyan,ka PadîŞahê Serhedan?

Kanê emîrê namîdar,serhed niŞînê xundekar
Pasan ji bo pêŞkês hinar,ka PadîŞahê serhedan?

Kanê emîrê zî funûn,ka aqilê teb’et cunûn
Alem li ber wî bûn zebûn,ka PadîŞahê Serhedan?

Çend mîr û hakim rakirin, çend xan û sultan da kirin
Kom û heŞem ber Ba kirin,ka PadiŞahê Serhedan?

Ew hakimê pirr nav û deng, hem teb’etê Teymûrê leng
De’wa dikir biçye Frenk, ka PadîŞahê Serhedan?

Pêla ku wî dîwan di girt, xelqê edeb erkan di girt Heybet ji wan dîwan di girt, ka PadîŞahê Serhedan?

Wextê bi ser hespê diket, ŞeŞ caniban rev pê di ket
Heybet bi ser xelqê di ket, ka PadîŞahê Serhedan?

Daîm edalet pêse bû, xayet deqîq endîŞe bû
Nazik tebîet ŞîŞe bû,ka PadîŞahê Serhadan?

Dîwan û edl û dadîgîr, îz’an pirr û roŞen zemîr
Hetta xweŞîn nakin ji bîr, ka PadîŞahê Serhedan?

Dîwan û eywan sanisîn, ew sedr û hewzê nazenîn
Man Şubhê firdewsê berîn,ka PadîŞahê Serhedan?

FerŞên di dîba û herîr,îstebreqên wî bê nezîr
Bê îxtîyar mayîn ji bîr,ka PadîŞahê Serhedan?

Ev xalîyên ermûŞê qezz,wernagirin kes Şubhê xezz
Xalî bûyîn meydan û rez, ka PadîŞahê Serhedan?

Rez bû mîsala cennetê,eywan ji sun’a qudretê
Kes nîne tê ket suhbetê,ka PadîŞahê Serhedan?

Elmas û le’l û gewheran,Tomar û tac û bin perran
Hedd nîne bêxme defteran,ka PadîŞahê Serhedan?

Ew ŞehniŞîn û hewz û av,nêçîrgehê pirr seyd û rav
Nabit bibêjim ez bi nav,ka PadîŞahê Serhedan?

ŞahînŞehê gerden firaz,aza kirin Teyhûn û qaz
Terxan kirin Teyxûn û Baz, ka PadîŞahê Serhedan?

Mîrê Me wa nabit suwar, têr bûya ew naçit Şikar
Teyxûn û Terlan man li xwar,ka PadîŞahê serhedan?

Serdarîya koma gelek naket suwarê çav belek
Çavet spî bin ey Felek! Ka PadîŞahê Serhedan?

Taq û Rewaq û menzeran,kosk û kelat û xeyberan
Wan cumle nîŞan heyderan,ka PadîŞahê Serhedan?

Ew cumle,wî îcad kirin,her çend qewî bunyad kirin Çerxê,hejand berbad kirin,ka PadîŞahê Serhedan?

Xwahê Kelatan bê zefer,dijmin ji ber wî bê meferr
Wê çûye nêva ax û ber,ka PadîŞahê Serhedan?

Dunya di borîtin bi dor,umrê ezîz nadin bi zor
Dewlet di bên: Naçîte gor,ka PadîŞahê Serhedan?

Yareb hebit ocax qedîm,emmên di wî, xweŞ bin emîm
Bilxasse ew durra yetîm,ka PadîŞahê Serhedan?

Durdanyê gewher sedef,ew ma ji wî neslê xelef
Ya Reb nekî wan zû telef,ka Padîsahê Serhedan?

Xanî! Tu jî, destan hilîn,Her çend ku zêde dil kulîn
Îro ji mîrê sailîn, ka PadîŞahê Serhedan?

EY DIRÎXA!

Ey dirîxa! Ma me tenha ez ji Şemsa xawerê
Xan û man têk bûne zulmet, paŞî wê dêm enwerê

PaŞî lêvên wê venaxum mutleq ava Kewserê
Min nevê dunya bi carek, piŞtî wê sîmîn berê

Ger bizanim ez di hesrê da nebînim dîlberê
Cennetê dê pê çi kem! Pê wer bi kem xakisterê

Sed texabun! Çu ji bal min ew hebîna çav belek
Ah û efxanê ji min daîm di çûn çerxa felek

Hem ji ber feryadê min aciz dibûn îns û melek
Mam di qeyda dax û derdan pasî wî zulfên xelek

Hîcreta yarê bihatim subhê findê Şu’ledar
Ketme sêla îŞtîyaqê, ji-htiraqê bûme nar

Ez wucûdek bê wucûd im, suhtim têkve bûm xubar
Min nevê dunya bi carek piŞtî wê çavî xummar

Ger di hîna ez wefat kim, bête ser min Ezraîl
Mujdeya xuldê bidet min hem di wê geh Cibraîl

Xidr û Îlyas hem bibîtin her ji boy min re delîl
Dê bibêjim min nevêtin xuld û kewser, Selsebîl

Çerxê kec reftarî waweyla! Ku ez talan kirim
Ser bi gerdan bûm û lêkin zêde sergerdan kirim

Bê dil û Şuxl û hewes, carek ku bê iz’an kirin
Zêde wê bê murwetê ev reng ku ez talan kirim

Zînîhar! Ey dosîtan wextê dikim ez hîcretê
Wan du mîsraan kîtabet kin li belgê kaxetê

Da di dest min da senet bit ew di hîyna hezretê
Wesfê halê min bibêjin ew di wextê wesletê

Xanîya ta key bibêjî ev sual û ev cewab!
Ew ji wî sadir bûye ey bê edeb, ey bê hîcab!

Ew qedaya barîye, razî bibe ey mal xirab!
Belkî bîtin mûcibê narê ji bo te ew xitab

AXÎRET FIROŞÎN

Da zenn ne birîn ku em xemûŞîn
Em beste dehan û dil xurûŞîn

Genca me di dil, guher tijîne
Her çendî îyan xezef firoŞîn

Şahîn û bi xef, bi libsî dîba
Zahir ji xwe em pelasî poŞîn

Mucmer sifete me cism û can, ûd
Dil ateŞe,daîma bi coŞîn

Meyxane bihiste, Hûre Saqî
Kewser Mey e,lew Me bade noŞîn

Bê hûdene lafê lew ku Xanî
Dunya kirr û axîret firoŞî

HERO SEDCAR

Hero sedcar ji îlfa wê, di bim keyfê li meyxanê
Vebir min têt ku zulfa wê, dinalim Ez ji hicranê
Di nalim lew gelî yaran ji çehvan xûn diçit baran
Ji sehma eqreb û maran wekî ew têne lêkdanê

Wekî ew têne ser balan bibînin nuqte û xalan
Bi nefŞ û xunçe û alan, di ser da mahê tabanê
Di ser da ew meha enwer, ji reyhan sunbulan da ser
Kirim sewda û hem ebter, ji min dil bir bi talanê

Ji min dil bir evê carê, ku min dî qameta yarê
Wekî selwê li cobarê, vemesya hate eywanê
VemeŞya ya ew sifet horî, ji rengê sorgula jorî
Ruhê Şirîn dikim gorî, ji bo xalê û nîŞanê

Nîsan û sûretê re´na, didin ku li miskê sed te´na
JI Xanî lêne pirr me´na, wekî Ayatê Qur´anê

HILO

Dilo, rabe xwe kêf xweŞ ke, biçîn seyra gulistanê
Bese, carek tu xwe bi weŞ ke, Hilo! Da biçne seyranê

Gulîstan wekû sorgul tê, çimen misla ku sunbul tê
Hezar bulbul bi xulxul tê, di fesla mahê nîsanê

Di fesla çardeyê nîsan, me dî bû dîlberek dîsan
Be dil meŞ´el çira îsan, me can da Şubhê perwanê

Me can da dîlberek sade, letîf û sox û begzade
Ji qeydan kir me azade, nîhan xwendîme diwanê

Nihanî, xelwetek da min, ji le´lan Şerbetek da min
Bi dîn guh Şîretek da min, girim bende di fermanê

Ji fermanê kî haziq bit, û naxwazî munafiq bit
Divê her dem muwafiq bit, wekî Şêxê di senanê

Wekî Şêxê, dê hazir bit, li fermanê ku nazir bit
Bi emrê dostê kafir bit, bi sojit suhfê quranê

Disojim suhfê mektûbê, bi emrê yar û mehbûbe
Dema dil dim bi metlûbe didem ez dîn û îmanê

Eger dîlber mecazî bit, ji rengê lebsê xazî bit
Bila sofî ne razî bit, bi mîne ew di hirmanê

Binê, sofî qewî dîne, wekî xuffasê miskîne
Li nik wî roj tureng nîne, xwe naspêrit direxŞane

Dilê wî kor û e´ma ye, ji weslê dûrîda maye
Li ber wî derge dadaye, nehîste bête dîwanê

Ez im serxwes ji wê camê, ez im ruswa di nêv âmê
Ez im enqa ketim damê, bi zulfa ser li xal danê

Bi zulfa hate serxalan, bi nefsa tîtik û alan
Dil û canê me ebdalan di bit dîsa di talanê

Di talanê ku sed ser çûn, hezaran genc û gewher çûn
Dilê sed pare ker-ker çûn, Tu „ Xanî „ beske efkanê

ME DÎ NEQSEK

Me dî neqsek ji neqsê NeqŞebendan
Vebû qeydê di min yek yek ji zendan

KuŞada dil ji bo min ra muyesser
Ne bû bê suhbeta sûret lewendan

Li min kurt bû rîya Ke’ba wisalê
Bi nûra tel’eta bala bulendan

Rezîl û ser xwesim wellahî waiz
Li min zayî‘ meke wan we’z û pendan

Mesed hêvî heye dîsa ji seyyad
Me aza ke ji qeydê qeyd û bendan

Ji ahoyan, me hoyan xwestin emma
Dilê min ma di gel miŞkîn kemendan

Dilê Xanî eger çi genc û xane
Belê qet kes ne got Xanî bi çendane

BAXÊ SORGULAN

Ez çûme baxê sorgolan Wextê sehergahê bixef
Min dî sedaya bulbulan Dagirtibûn her çar terf

Sewta hezar û qumrîyan, dengê rubab û muxennîyan
TeŞbîhê bezma bengîyan, hevdengê hevbûn çeng û def

Manendê mest û serxweŞan, ez çûme bezma mehwesan
Ebrû keman û çavreŞan, cerg û dilê min kir hedef

Peygan di cergê, dîlberî ten bûye sendûqa berî
Seddeq ji husna wî perî, hêja li min bû, kerb û gef

Hêja li min bû kerb û kîn, zahir xezeb, batin kenîn
Lê xemzeyek da min nihîn, eqlê me dîsan kir telef

Dîsan hebîba çav belek, îhsan di gel min kir gellek
Lewra dîgel zûlfên xelek aloz me tînin qiŞt û lef

Xemrîy û qiŞt û zulf û xal, hemyan li ser ruxsarê al
Dîger hêbûn ceng û cîdal, lêk alîyan bûn sef bi sef

Sef sef medî wê kirye ceng, hindek hebeŞ hindek fireng
Vêk raperandin wek xedeng, dîger hebûn wan laf û leff ( geff )

Diger hebûn de´wa û Şerr, derbû li min tîpa teter
Jêk rakirin qelbu cîger rihtin ji dil xwîna bikef

Rihtin gelek xûna dilan sehmarê zulfê sermilan
Bê rehm û mesta qatilan, meyxwar ji fincana sedef

Wan meyxuran ebter kirin, bê quwwet û rengzer kirin
Wellah „ ji dil kher-kher kirin, „ Xanî “ bi sed ah û esef
( Xanî bese! Ah û esef )

MIRÊ MECLIS

Mîrê meclis ne kenît ,Mutribê goya çi bi ket
Xunçe xendan nebitin,Bulbulê Şeyda çi bi ket

Neynika husnê butan, lazime sahib nezerek
Kesê bîna ku nebit, dîlberê zîba çi biket

Bê kerem naçite tîpa edûwan merdê Şecî‘
Tîxê ahen çîte, bê destê tewana çi biket

Talibê îlm û kemalê nebitin qabilê feyz
Hîkmeta terbiyeya alimê dana çi biket

Qelbê „Xanî“ sedefa gewherê îrfanê we lê
Metnixwanek ku nebit, sahibê me’na çi biket

NEQQAŞÊ EZEL

NeqqaŞê ezel roja serlewheyê rengîn da
Pergalê di destan bû, ser sefhe ku tezyîn da
Tezhîbê zerefŞan kir serlewhê kitaba îŞq
Resma ezelî kêŞa, neqŞê xwe newalîn da
(nû anîn da)

Dîbace ku înŞa kir, fihrîste ku îmla kir
Cildek ji enasir best, nefxek di sufalîn da
Etfalê melek hatin, westane debistanê
„La îlme lena´´gotin, ´´Ebced´´bi xwe telqîn da

Wan sade ruxan mesqê îŞqê ku temenna kir
Xettatê ji husnîl-xet sermeŞqekî zêrrîn da
Ma secde tenê min bir ber sûretên mehbûban
Îblîsê nebir secde, lew maye di nefrîn da

Ez çûme derê dêrê min dîtî ku rûhullah
Tekrarî musewwer bû hetta di nihalîn da
Wan cumle „Enel-heqq“ got, min „Wahidê mutleq“ got
Saqî bi xwe ez girtim camek meyê nosîn da

Herçî ku me ber pê kir, hindî me nezer lê kir
Min seyrek li yêkê kir, lew mame di lewlîn da
(lewra me dil û dîn da)
Min dî heme yek pertew sarî di mezahir da
Mumkin heme jê pirr nûr, emma ne di temkîn da

Ew bû ku Zelîxayê îdînî di Yûsif da
Mecnûnê di Leylayê, Ferhadê di Şirîn da
Misbahê ebed min dî îrohe di qendîlê
Genca ezelî merkûz min dî di gil û tîn da

Cana ji cemala Te ez dê çi bibim sabir
Şeyxan û Ûlul-Ezman canê xwe di kalîn da
Me’zûr e eger sofî bit munkirê mehbûban
Kor dê çi tesewwur ket sirra ku di dûrbîn da

Şahid bî tu ey zahid, mehbûbî perestim ez
Bê sahid û mey nabim, Şêxê me ew ayîn da
Canî ji te ey Xanî! Cana ku bixwazîtin
Xa noqte li bin danî, fîl-halî di hêlîn da

SAZÊ XWES AWAZ

Seydê pencahê serê zulfa Şeha Şehbazim Ez
Mestê cama îŞweya Şehnazê nazik nazim Ez

Remz û î’cazê di xûban bê îbaret medh dikem
MurŞidê kamil Ez im Îrohe, sahib raz im ez

Vê heyata heyretê çi bikem beqa nîne ji bo
Lew Şehîdê xemzeya wê dîlberâ tennaz im ez

Derdimendek min divêtin, hem nefes bit Xanî ya!
Ger me hemdestek hebitin, sazê xweŞawaz im ez

SERWA ME

Serwa me bi sed reng û hezar îŞwe û meŞ hat
AŞiq kirin Îhya li reqîban ku nexweŞ hat

Sunbul kemilandin, Gul û lale xemilandin
Reyhan Şetilandin, li gulan taze binefŞ hat

Ten derve nebû qet, nedida bextê kuŞadek
Rû da me Şukur! Ke’be yê tali‘ me du ŞeŞ hat

Pê dane firengî i nîlo, hatine romî (Peydane)
Şukrane, nihane ji ereb hem ji hebeŞ hat

ReŞtozê xwe Nûbar e meger koŞe dixwazin
Tîra koŞeyî da te, hedef girt û bi keŞ hat

Yan hat bi nava dilê ket, qet nediwesta
Lewra ku ji ber qewsê me dî zêde bi weŞ hat

Xanî! Bese bê arî, çi ra zêdeyê salan
Îsal e ji xwe tali‘ û bextê nebireŞ hat

DILA

Dila! Qet nîne meh‘bûbek, ji te cuz’ek nebit lalî
Dilarama! Ne mec’zûbek heye, sirra te jê xalî

Eger sirra di qelban e, weger Nûra di wechan e
Bi min yek reng û yek ta ne, di gel yek bûn li wî alî

Ji xeybê ew bi yek hatin, hemî cotin ne tek hatin
Wekî çavêt belek hatin, bi hev ket Şahî û te’lî

Eger çist e eger Nûr e, eger nêzîk eger dûr e
Birîna aŞiqan kûre, ji ser tîra kurrê Zalî

Ji ser tîra mucewher bû, çi awir bû, çi xencer bû
Ji bo min ra muqedder bû, dema puf kirne selsalî

Weger selsal û fennar im, tijî nûrim tijî narim
Di batin Şubhê xunkarim, bi zahir ketme vî Şalî

Bi zahir Şalê xweh zîba, gellek etles gellek dîba
Gellek sîm û gellek Şîba, me havêtin, cîger nalî

Cîger nalî me havêtin, hemî yek yek hilavêtin
Gello kî bit ku navêt in, hebînek çar û deh salî

Meger hermin divê dîlber, du sed îlman bikim ezber
Ji xilxalan dibit ebter, Mela meqsûde xilxalî

Mela meqsûdê min xal e, ne mulk û menzel û mal ê
Ne îlm ê qal e, Ê hal e, me hasil kir bi ebdalî

Me hasil kir bi xêzanî, bi muŞtaqî, bi heyranî
Wekî genca di wêranî, me peyda kir bi remmalî

Bi remmalî me peyda kir, dilê xemgîn me pê Şa kir
Neqîyyîl-xed û îbra kir, wekî zêrra du sed salî

Neqîyyul-xed tilaya nin, berat û emr û ferman in
Bi tuxra û bi nîŞan in, di dest uŞŞaqê delalî

SUBHEKÎ ZÛ

Ez çûme derê meykedeyê subhekî zû, min dî yekî esmer
Qamet bi mesel subhê çinarê bû du keysû, manendê du Ejder

Çînçîn dixuŞîn zulfê li ser gulŞenê ruxsar, reh Şubhetê Şehmar
Kher - kher dimeŞîn biskê li ser qewsê du ebrû, manendê du Şehperr

Mayîm mutereqqib, meger ew mezherê î’caz, carek bi dused naz
Halê me tefehhus khet û bêjit ku esîro! Ez bo te me xemxwer

Min got te di wextê seherê ev çiye da min, ey serwîqeda min!
Go ma tu nizanî çiye min da te feqîro! E‘teytûke kewser

Hetta veke lewhê sedef û xameyê yaqût, nêzîkê bi lahût
Min seyrê kirin Sidre û Tûba qedê dil co, nînin çu beraber

Hindî melek û horî, perî bêne temasa, haŞa we ku haŞa!
Kengê dibin ew, laîqê nezzareyê ebrû, ey dil me ke bawer!

Barî ji derê meykedeyê min me ke bê par, ey seyyîdê mûxtar!
Saqî ku Tû yî „eŞhedû bîllahî“di îro, „Xanî“ bûye meyxwer